Co din ins «kuscheln» per rumantsch?
Las Rumantschas ed ils Rumantschs: per che lur lingua vivia e survivia, s’inventan ellas ed els adina puspè da nov. RTR gioga ina rolla impurtanta en quest svilup. Uschia instruescha Livio Chistell, il moderatur da RTR e «tiktoker» rumantsch. E la linguista da RTR creescha novs pleds per la lingua periclitada – per exempel per il term tudestg «Klimakleber».
Livio Chistell è en ses element. El sesa en ses outfit beige-rosa a maisa en sia stanza da mangiar cun in microfon davant el e dat ina minilecziun da rumantsch. «Gnoc» vul dir «herzig» e «gnochergnar» vul dir «kuscheln», declera el a ses followers sin Tiktok. Ils videos ch’il Grischun publitgescha sin la plattafurma duran mintgamai 20 fin 50 secundas. Là na mussa el betg mo pleds rumantschs, mabain respunda er a dumondas: Pertge che era las Rumantschas ed ils Rumantschs na chapeschan magari betg in l’auter. U pertge ch’ins chatta a Turitg la pli gronda cuminanza rumantscha.
«Romanisch für Anfänger» cun Livio Chistell sin TikTok.
Dapi nov onns lavura il giuven da Flond per la SRG SSR. El è moderatur da l’emissiun da novitads da RTR «Telesguard» e da radio SRF3. Dapi in onn lavura el ultra da quai sco reporter per il format giuven «rec» sin SRF e YouTube.
Pertge che Tiktok è la dretga plattafurma per la SRG SSR
Uschè variads sco ses engaschaments èn, uschè agil è Livio Chistell en las medias socialas. El n’ha betg mo ses agen chanal da Tiktok, mabain er in agen podcast. Sin Instagram dat el invistas privatas a sias suandadras e ses suandaders.
Funtauna: Account Instagram da Livio Chistell
Ad el na mancan anc ditg betg las ideas. El giavischass che la SRG SSR fiss pli freha, curaschusa: «Betg ponderar memia ditg, sch’ins vul s’engaschar en las medias socialas ed en tge moda – mabain: far.» Ses Tiktoks rumantschs pledentan in public pli giuven: 60 pertschient da sias e ses followers han main che 24 onns, 25 pertschient han tranter 24 e 34 onns.
E qua dettia anc bler potenzial, agiunta Chistell, gist era per in’interpresa da medias: «Sch’i reussescha a nus d’interessar e d’entusiasmar in public pli giuven per la SRG SSR, alura gudagnain nus.» Ultra da quai ha el constatà ch’i manca per part era la savida. Ina da sias ideas è perquai da declerar sin Tiktok pleds e dumondas dal mund da las medias e da las interpresas da la SRG SSR – analog a sias lecziuns da rumantsch. Per exempel: tge è in «post da mediaziun», tge sa zuppa davos l’abreviaziun «RSI» u «Pertge èsi impurtant da far radio?».
Il giuven Grischun survegn en mintga cas blers resuns positivs per sias curtas lecziuns da rumantsch. La gronda part da ses followers scriva ch’il rumantsch saja ina bella lingua. Claudia per exempel deplorescha che ses basat haja discurrì be tudestg cun ses uffants ed Ivar manegia ch’ins stuess porscher rumantsch sco rom en tut las scolas svizras, almain sco rom facultativ. La suandadra Candy-Emily scriva schizunt: «Pertge emprend jau atgnamain franzos en scola? Na pudain nus betg remplazzar quel cun il rumantsch?»
Creadra da novs pleds
Entant che Livio Chistell famigliarisescha in public pli giuven cun la lingua rumantscha, procura RTR che quella restia mantegnida. E mintgatant era per la creaziun da novs terms rumantschs. L’emettur ha numnadamain in’atgna linguista en chasa. Marietta Cathomas Manetsch sustegna la redacziun e gida, cura ch’i sa tracta da translatar novs pleds tudestgs en rumantsch.
Uschia ha ella creà dacurt en collavuraziun cun la redacziun da RTR il pled rumantsch per «Klimakleber»: «bloccavias per il clima». U ils terms «brassin» per Bratling, «mascrina» per Gesichtsmaske e «chastè-trampolin» per Hüpfburg.
Ils pleds creads e definids da nov endatescha ella en il «Pledari Grond»,
il vocabulari online rumantsch. Uschia è il program da RTR era responsabel per il svilup da la lingua. «Igl è essenzial da sviluppar vinavant la lingua rumantscha e da la derasar», di la linguista Marietta Cathomas Manetsch. «Che jau poss collavurar ensemen cun la redacziun per il svilup da la lingua è per mai tant natiral sco elementar.»
Er a Livio Chistell statti a cor ch’il rumantsch vivia e survivia: «Jau hai grond plaschair d’entrar en contact cun mes public e da dar vinavant la lingua rumantscha.» Quai fa el en pitschnas purziuns – propi «gnochettas» sin Tiktok.
Daniela Huwyler, settember 2023
