«Quai na pon ins betg emprender en il curs da tudestg! »

Las medias èn ina part da l’identitad naziunala. Musica, umor, novitads – bler da quai che caracterisescha in pajais pon ins vesair ed udir sur moniturs ed autpledaders. Ma co è quai per persunas che vegnan a star da nov en Svizra? Nus avain dumandà quatter umans da l’Africa dal Sid, da l’Irlanda, da la Columbia e dal Portugal tge rolla che la SRG SSR gioghia en lur diever da las medias.  

Allan Carey, 29, Irlanda
Mai disturba ch’ils rapports da sport en Svizra cuntegnan tanta reclama. Tuttina, sche jau guard SRF u RSI (Radiotelevisione Svizzera), la reclama resta la medema – danor ch’ella è sincronisada. Ma insatge m’è dà en egl: durant las cursas da motociclissem sin RSI vegn adina fatg reclama per ina garascha da motos ordaifer Lugano. Quai è reclama per ina garascha locala. Per mai sco ester èsi strusch da crair che quai renda insumma. I mussa era quant pitschen ch’il Tessin è. Per mai èsi fascinant che la SRG SSR po porscher dus chanals cumplains per ina populaziun da mo 350’000 umans. 

RSI ha grondiusas emissiuns da sport. L’emettur rapporta era davart disciplinas pli exoticas che n’interessan probablamain betg uschè bleras aspectaturas e blers aspectaturs da SRF. Jau poss guardar cursas da motociclissem sin RSI, savens schizunt en directa. L’emettur mussa era repetiziuns. Sche jau vuless guardar ils medems programs en la televisiun taliana u englaisa, stuess jau pajar per quels ina taxa supplementara. Er ils rapports davart il hockey sin glatsch sin RSI èn propi buns. Sche las squadras tessinaisas han success, vegnan ils gieus transmess en la televisiun. La licenza per la televisiun en Svizra è fitg chara, damai hai jau natiralmain schont pajà per pudair guardar questas emissiuns da sport. Ma igl è grondius da vesair quant bain che la RSI è finanziada.  

Jau sun emigrà da l’Irlanda e sun vegnì a star en Svizra avant in onn, perquai che jau hai survegnì qua ina plazza sco inschigner. Avant hai jau vivì dus onns en l’Italia, perquai discur jau la lingua currentamain. A Berna n’è quai natiralmain betg in grond avantatg. Mes scolast da tudestg m’ha cusseglià da guardar «Meteo» sin SRF per meglierar mes tudestg. Ma l’emissiun da l’aura è per esters sco jau ina catastrofa. Ella vegn moderada per tudestg, il dialect dals moderaturs però è savens uschè grev che jau na chapesch gnanc pled. Sch’ins ha da cumbatter cun la lingua tudestga, n’è quell’emissiun betg adattada. Jau na vuless dentant tuttina betg ch’ils programs vegnissan translatads en englais. Jau sun gia oramai vaira frustrà che jau stoss anc adina discurrer englais cun la glieud da qua.  

Jau m’interess fitg per la cultura taliana, perquai guard jau gia dapi onns las novitads sin RAI, la televisiun taliana. Sche la lingua tudestga ma plaschess era uschè bain, guardass jau però empè da SRF probablamain plitost ZDF – pervi dals dialects ch’èn ina barriera linguistica per mai. Sche jau vi savair tge che gira politicamain en la Svizra tudestga, legel jau las novitads sin la pagina-web da SRF. La «Tagesschau» guard jau darar. Insatge m’è però dà en egl: las emissiuns da novitads èn qua bler pli sitgas che tar nus. L’emettur da radio e televisiun da dretg public en l’Irlanda, RTE, intervistescha durant las novitads en directa en il studio er expertas ed experts che na fan betg part da la redacziun. Actualmain datti gist in grond stgandel en connex cun in funcziunari dal ministeri da sanadad. Per las novitads da las 18.00, il pendant da la «Tagesschau», vegnan envidadas en il studio persunas da l’universitad u d’organisaziuns da beneficenza. Quai schlucca in pau il format. 

Quai è forsa er ina dumonda da la cultura. Jau taidlel blers podcasts da RTE News. Quels èn savens fitg leghers, l’atmosfera è lucca. Ils rapports èn critics e nunpartischants. Sco aspectatur poss jau furmar in’atgna opiniun. En l’Irlanda hai jau guardà bler ils programs da TG4, l’emettur da televisiun en lingua irlandaisa. Cuntrari a RTE investescha quel numnadamain fitg blers daners. L’irlandais è la lingua materna da mo var 80’000 umans, ma circa 160’000 persunas guardan mintg’emna l’emettur. Quel mussa blers films, emissiuns da rock e pop e fitg buns films documentars. Mai regorda quai in zichel al fatg ch’i dat era RTR, l’emettur da radio e televisiun rumantsch – malgrà che la lingua vegn strusch anc discurrida. Dal reminent stoss jau activar er a chasa ils suttitels englais. Jau na discur numnadamain betg irlandais. 

 loany Oviedo, 34, Columbia/Svizra
Dapi che jau sun vegnida a star avant set onns da la Columbia a Berna per far mes studi da master, na guard jau naginas novitads dal di pli. Violenza, negativitad e motivs da sa far quitads per il mund eran omnipreschents, uschespert che la televisiun era envidada.  

Cun dir da betg pli vulair guardar emissiuns da novitads na manegel jau betg che jau na m’interess betg pli per ina contextualisaziun dals eveniments che capitan en il mund. Cura che jau m’infurmesch, emprov jau adina da chapir tut las varts da la situaziun e da leger las novitads sin uschè blers portals sco pussaivel. Uschia poss jau empruvar da furmar mi’atgna opiniun.  

Durant la lavur taidlel jau gugent podcasts. Mintgatant fatsch jau era multitasking e lasch ir videos da YouTube. Las serias da «SRF Wissen» tutgan tar mes formats preferids. Là vegnan ils temas preschentads a moda uschè simpla che propi tuttas e tuts pon chapir els. Parallelamain cun mia activitad sco artista hai jau fatg in perfecziunament per emprender las «basas medicinalas». Mai interessescha fitg co che mes corp funcziuna, ed era tematicas sco l’epigenetica, la cussegliaziun da nutriment e l’ipnosa fascineschan mai. Perquai tschertg jau adina puspè quests temas en forums da sanadad. 

«SRF Wissen» ha il format num mo online, atgnamain sa tracti da l’emissiun da televisiun «Einstein». En il video davart l’ipnosa van in reporter ed ina reportra sezs tar in terapeut ed emprovan tge effect che quella ha. Jau sun stada tut fascinada ed hai immediat abunà il chanal sin YouTube.  

Mintgatant guard jau videos da comichers sin YouTube. Fitg divertents chat jau quels che preschentan las novitads da maniera satirica ed umoristica. Per exempel Daniel Samper, ch’è schurnalist e columnist, u Iván Marín, in comicher ed actur. Els èn Content Creators da la Columbia che valan da vegnir menziunads. Ins po cumparegliar els cun l’entertainer tudestg Jan Böhmermann u cun il talkshowhost american John Oliver. Els decleran a moda bain chapibla e divertenta quai che capita gist sin il mund.  

Dapi che jau hai decidì da ma distanziar dal consum da novitads, è tut vegnì pli quiet. En il fratemp hai jau realisà ch’il bumbardament permanent cun contribuziuns e novitads fa donn a mia sanadad mentala. Igl è meglier da spetgar in mument fin che nus avain temp da chapir quai ch’è capità, da verifitgar las novitads e da metter ellas en in context empè da reagir immediat a moda emoziunala.  

Lucas Oliveira Batista, 27, Svizra/Portugal
Durant mes praticum tar RTR l’onn 2020 hai jau moderà l’emissiun rumantsch-portugaisa «Ola – Da nus para vocês». Portugais è mia lingua materna. Malgrà che jau sun creschì si en Svizra, hai jau adina discurrì a chasa portugais cun mes geniturs. La part principala da l’emissiun èn istorgias coolas davart Portugaisas e Portugais ch’èn s’integrads perfetgamain.  

«Da nus» è rumantsch. «Para vocês» vul dir «per vus» en portugais. Il num da l’emissiun è damai gia ina cumbinaziun linguistica. En il Grischun avain nus ina gronda communitad portugaisa ch’è daventada fitg impurtanta per la lingua rumantscha. Las Portugaisas ed ils Portugais emprendan svelt rumantsch e gidan uschia er ad impedir che la lingua svaneschia.  

Sco insatgi ch’è creschì si tranter duas culturas vegn jau confruntà savens cun il term da la «cultura parallela». Quella na datti tenor mai betg. Igl è in process normal en ina societad ch’ins tschertga a l’exteriur umans che derivan da l’agen pajais d’origin. Grazia a noss’emissiun avain nus pudì cumbatter in pau quest pregiudizi da la cultura parallela. Las estras ed ils esters en Svizra na consumeschan savens naginas medias svizras, quai è fitg donn. Cun quest’emissiun avain nus pudì gudagnar questa gruppa da la populaziun sco simpatisantas e simpatisants da RTR, ed els han consumà er auters products da RTR ordaifer l’emissiun. Spezialmain bain ha l’interacziun funcziunà cun colliaziuns en directa cun las audituras ed ils auditurs da radio. Nus avain schizunt gì in auditur fidaivel che telefonava regularmain.  

L’emissiun è vegnida transmessa mintga venderdi da las 19.00 fin las 20.00. Ella offriva cuntegns da las medias socialas e d’emissiuns da radio, cumbinads cun intervistas ed istorgias davart temas emnils cun reels u contribuziuns en las medias socialas. L’emissiun da radio vegniva accumpagnada surtut da musica portugaisa e d’ina moderaziun bilingua en rumantsch e portugais.  

«Ola – Da nus para vocês» sa differenziescha fitg da las emissiuns en pajais da lingua portugaisa. Tuttina hai jau empruvà d’implementar intgins elements che jau enconuscheva. Per exempel la maschaida da cuntegns da las medias socialas e dal radio u la stretga interacziun cun il public. 

En Svizra vivan uschè blers umans cun biografia da migraziun. I fiss grondius, sch’els emprendessan d’enconuscher era las medias svizras. Quai gidass els a s’integrar meglier en la societad ed ad avair ina relaziun pli stretga cun ils eveniments che capitan en lur conturn. In exempel per talas medias è swissinfo.ch che producescha contribuziuns en diesch linguas e che vegnan appreziadas da blers umans. Tenor mai n’èsi betg exnum necessari da producir contribuziuns per ina tscherta naziunalitad, mabain da far pli attractivas las medias svizras per persunas d’autras naziuns. Pregiudizis datti la finala da tuttas duas varts, e las medias s’adattan perfetgamain per gidar a reducir quels.  

Las differentas culturas duessan esser pli preschentas en las medias. Era sche l’America è in nausch exempel per las medias, ma ellas represchentan la diversitad da las culturas en il pajais. Quai capita anc memia pauc en Svizra. Igl è natiralmain grev da represchentar l’entira diversitad, ma tuttina han las medias ina gronda responsabladad da far quai.  

La dumonda da l’integraziun e da l’acceptanza d’umans da differentas culturas vegn adina a restar in tema difficil, almain ils proxims onns. Jau hai gì la fortuna da crescher si en in ambient cun bleras differentas culturas. Sco collavuratur da las medias ma sent jau responsabel da sensibilisar mias aspectaturas e mes aspectaturs per la diversitad da las culturas.

Mandy Khatiyani Govender, Africa dal Sid
I dat glieud che di a mai: «Guarda simplamain televisiun e taidla radio, alura emprendas ti immediat tudestg!» Ma uschia na funcziuna quai betg. Ti stos enconuscher l’emprim las basas d’ina lingua avant che ti cumenzas a t’occupar cun las medias.  

Jau sun vegnida a star en Svizra avant trais onns, creschida si sun jau en l’Africa dal Sid. Mes um è da qua, ma nus avain emprendì d’enconuscher in l’auter durant la lavur a Singapur. Quai è stà avant sis onns. Gia da lez temp tadlava el mintga dumengia, a las indesch precis, Die haarsträubenden Fälle des Philip Maloney sin SRF 3. El laschava star tut, cura che Maloney vegniva. Mes um laschava encrescher per sia patria e tadlava bler radio SRF via stream. Quai al deva in sentiment d’esser attaschà cun ses pajais d’origin.

Tudestg è ina lingua difficila. Jau sun vidlonder d’emprender ella, ma sch’ina persuna discurra cun bler accent, èsi per mai anc adina grev da chapir ella. Mes um ed jau guardain mintga saira la «Tagesschau» – natiralmain cun suttitels. Il tudestg da scrittira da bleras pledadras e blers pledaders da novitads è memia svelt e malarticulà per mai.

Jau mezza discur sper englais er afrikaans, ina furma da l’ollandais, e zulu. Jau na spetg pia mai ch’insatgi discurria la medema lingua sco jau. Era sche jau chapesch il tudestg da scrittira sin ils emetturs da televisiun tudestgs bler meglier, perquai ch’ils umans discurran là a moda pli clera: la Svizra n’è betg la Germania. Jau na pretend betg che SRF stoppia tunar tuttina.  

Ils dialects han era lur bellas varts, chat jau. Cura che jau taidlel radio, scuvrel jau adina puspè novas chanzuns d’artistas e d’artists svizzers. A mai plascha la chanzun, en la quala il chantadur tschertga tut il temp il numer da telefon d’ina dunna. Ed il Hippie Bus. Quai che jau na less betg, cura che jau taidlel radio, è d’avair il sentiment da pudair tadlar la medema musica dapertut sin il mund. Pertge datti uschiglio insumma radios locals?  

Guardar novitads è savens difficil per mai. Las novitads ch’èn oramai gia negativas vegnan anc emoziunalisadas supplementarmain da las medias, ed a la fin hai jau gronda tema. Quai m’è dà en egl surtut tar ils emetturs americans. I ma vegn avant sco sch’els sbragissan «Ti vegns a murir!» – «Els vegnan per tai!» – «Els vegnan a siglientar tai en l’aria!» Jau hai perquai chalà in temp dad insumma guardar las novitads. La «Tagesschau» sin SRF è autra. En la televisiun svizra na vegnan las novitads betg emoziunalisadas. Las moderaturas ed ils moderaturs na vulan betg per mort e fin provocar u auzar las quotas d’aspectaturas e d’aspectaturs. Els preschentan ils fatgs, cun ils quals jau sco uman creschì cun in pensar independent poss furmar mi’atgna opiniun. Mai ha cunzunt er impressiunà che las medias na preschentan las Russas ed ils Russ mai sco monsters en lur rapports davart la guerra en l’Ucraina, mabain adina mo ils fatgs sco tals.

Il sulet che ma disturba propi, cura che mes um ed jau guardain televisiun la saira, è il fatg ch’i dat strusch ina represchentaziun da persunas betg alvas. N’èn las producentas ed ils producents betg conscients dal fatg ch’en Svizra vivan era persunas d’autras colurs? Quest pajais è uschè multicultural, ma quai n’è insumma betg visibel en la televisiun.

Tuttina: grazia a SRF hai jau emprendì bler davart il pajais e sia istorgia. In da mes programs preferids è Game of Switzerland. Là ston quatter pèrs far ina chatscha da stgazis a travers la Svizra. Durant quella han els da schliar engiavineras e da respunder a diversas dumondas, ed els passan sperasvi a numerus monuments u lieus da muntada istorica. Ina giada ston els per exempel chavar tartuffels sper la Sarine, perquai ch’il flum represchenta simbolicamain il foss da la rösti. Quai na pon ins betg emprender en il curs da tudestg! 

Notà da Noemi Harnickell, zercladur 2023