Sport senza cunfins: la diversitad e fermezza dal parasport svizzer

Sport senza cunfins: la diversitad e fermezza dal parasport svizzer

Il parasport è ina part impurtanta dal panorama da sport svizzer multifar. Ils rapports da sport inclusivs promovan in sentiment da cuminanza e d’appartegnientscha.

A Janine Geigele vegnan endament a la svelta tschient persunas interessantas, da las qualas nagin n’ha anc scrit fin uss. Quai èn persunas che dumognan chaussas che paran a prima vista impussiblas. Persunas che ristgan da far cursas da skis en la sutga cun rodas, dad ir cun velo cun la forza dals mauns empè dals pes e da currer maratons, era sch’ellas èn tschorvas. Quai èn umans che dattan a las disciplinas da sport quotidianas ina tempra speziala, perquai ch’il sport na para betg d’esser fatg per els.

Geigele è stada passa 25 onns schurnalista da sport ed ha moderà tranter il 1999 ed il 2002 sco emprima dunna l’emissiun «Sport aktuell» sin SRF. Oz è ella responsabla per la communicaziun da PluSport, l’Associaziun da sport per persunas cun impediments. Ella di: «Mintga istorgia che vegn en las medias è in success.»

En Svizra vivan var 1,8 milliuns umans cun in impediment. 100 dad els èn actualmain registrads da Swiss Paralympic sco atlet:as activ:as.

Ellas ed els gudognan medaglias a Londra, Tokio e Seoul. Lur prestaziuns cumprovan ch’els na pon betg vegnir reducids a lur impediments. Las contribuziuns medialas davart las disciplinas dal parasport promovan l’inclusiun, fan frunt als pregiudizis socials ed inspireschan umans cun impediments da realisar lur siemis sportivs.

Dad Oberbipp a Tokio

Cura che Heinz Frei è returnà il 1984 ad Oberbipp sper Soloturn cun ina medaglia d’aur dals gieus paralimpics a Stoke Mandeville, n’è s’interessà nagin auter che la populaziun dal vitg per la victoria da l’um giuven. Il mund dal parasport sa splegava lunsch davent dal sport regular e la vita da mintgadi da las persunas en sutga cun rodas sa cruschava darar cun quella da las pedunas e dals peduns.

Frei ha fatg sez l’experientscha ch’ils rapports da sport svizzers èn sa midads en il decurs dals onns ed el sa: l’interess e la chapientscha creschan maun en maun.
Ils emprims gieus per persunas en sutga cun rodas, ils Stoke Mandeville Games, èn vegnids organisads gia l’onn 1948 en l’Engalterra, parallelamain cun ils gieus olimpics. Il 1960 han la finala gì lieu ils emprims gieus paralimpics a Roma, ils «gieus mundials dals paralisads», da quel temp dentant betg pli il medem mument sco ils gieus olimpics da stad.

Ils gieus paralimpics da stad 1980 ad Arnhem han pussibilità per l’emprima giada era la participaziun d’atlet:as cun ina paralisa cerebrala. Quai è stà in mument fitg impurtant en l’istorgia da l’inclusiun – che ha dentant lezza giada impressiunà pauc il giuven Heinz Frei. Frei era dapi dus onns en la sutga cun rodas. Ch’el pudess daventar sez in di in atlet paralimpic na fiss gnanc vegnì endament ad el. L’emprim ha el stuì emprender da s’integrar da nov en sia vita da pli baud. In’instrucziun da diever co ch’ina vita en la sutga cun rodas pudess reussir, na devi per il giuven da 22 onns betg.

In vehichel per la vita

Il sport ha giugà ina rolla centrala en tut la vita da Heinz Frei. El era commember activ da l’uniun da gimnastica dad Oberbipp, el gieva a currer, cun velo e cun skis. Alura è vegnì l’onn 1978, Frei aveva 20 onns. Cun inspectar la ruta d’ina cursa da muntogna è el sa ruschnà sin il terren bletsch e cupitgà sur ina spunda en ina pitschna chavorgia. Frei ha gì fortuna: el ha survivì l’accident. Ma: el na po mai pli ir a currer u ir cun skis. La diagnosa: paraplegia.

«Questa diagnosa è per vita duranta», manegia Frei. Dal schoc che quai sto esser stà lezza giada per el na sent’ins oz nagut pli en sia vusch. Mo en ses pleds è quel anc perceptibel. Frei ha passentà emnas e mais a la lunga sperond sin ina medischina miraculusa. Sin ina nova scuverta nunspetgada che liberass el da la sutga cun rodas. «Sch’in criminal vegn condemnà ‹per vita duranta›», di el, «è el suenter 20 onns puspè liber. Ma sche ti es paraplegic, sesas ti propi enfin la fin da la vita en la sutga cun rodas.»

Heinz Frei ha l’emprim stuì scuvrir che la sutga cun rodas n’al ha betg privà da la libertad, mabain ch’ella al pudeva puspè regalar la libertad suenter l’accident.

Plain desideri da returnar puspè en il sport è el s’annunzià en il club da persunas en sutga cun rodas. «Là hai jau badà: quai è ina societad detg isolada, quest club da persunas en sutga cun rodas!», raquinta Frei e ri. «Là vegniva organisada in’ura da gimnastica generala, nua ch’ins sa muveva mo in zichel cun sia sutga cun rodas normala.»

L’emprim maraton paralimpic

Frei è stà persvas ch’i stueva esser pussaivel da far dapli. Ensemen cun in ami paraplegic ha el cumenzà a construir en la garascha da quel ina sutga cun rodas da cursa. Il vehichel finì aveva in chassis pli bass, uschia che Frei pudeva star pli ditg cun il maun vi da la rudella da transmissiun. La rudella era ultra da quai pli pitschna che quella da la sutga cun rodas normala. Quai duvrava bain in zichel dapli forza per metter en moviment la sutga cun rodas, ma persuenter era quella bundant pli svelta. Cun questas sutgas cun rodas da cursa han ils dus amis fatg concurrenzas in cunter l’auter – ed il 1981 ha Heinz Frei schizunt prendì part cun ina da quellas al Campiunadi svizzer d’atletica leva a Zofingen.

Ma betg mo las medias na s’interessavan pauc per il sport da persunas cun impediments. Er en la medischina era la nunsavida gronda. Il 1984, cura che Heinz Frei ha participà per l’emprima giada al maraton paralimpic, è stà l’emprim onn ch’ins ha insumma permess a persunas en sutga cun rodas da sa participar al maraton. Las medias ed ils medis avevan gì sur decennis grondas resalvas. Memia gronds sforzs possian chaschunar smatgadas vi dals mauns e far ultra da quai donns a la posiziun dal corp. Propi cumprovà n’era nagut. Anc il 1976, als gieus paralimpics a Toronto, mesirava la pli lunga distanza per cursas en sutga cun rodas mo 400 meters.

Avant intgins onns è Frei sa mess a disposiziun per in studi che ha examinà las consequenzas dal sport per las spatlas da persunas paraplegicas. Igl è sa mussà: tgi che sesa en la sutga cun rodas e fa bler sport ha ina posiziun dal corp pli a dretgsi ed ha damain mal.

La visibladad promova la chapientscha

«Las parasportistas ed ils parasportists ans mussan ch’ins po avair success – tuttina tge ch’ins ha!», di Susy Schär, anteriura scheffa da sport da Radio SRF. Ella ha rapportà 30 onns davart il parasport, tranter auter er en directa da Londra, nua che han gì lieu il 2012 ils gieus paralimpics il medem mument sco ils gieus olimpics. 80’000 aspectaturas ed aspectaturs, in stadion plain.

«Las atletas ed ils atlets cun impediments na dovran betg in bonus da cumpassiun», manegia Schär. Sias experientschas n’ha ella betg mo rimnà cun rapportar davart occurrenzas grondas, mabain era durant in sabatical en il Center svizzer dals paraplegichers Nottwil. Ina gruppa haja intimà ella da seser ina giada en ina sutga cun rodas e dar ballabasket. «Jau inscuntrel adina puspè schurnalistas e schurnalists che han curiusas retegnientschas da scriver davart umans cun impediments», di ella. «Da questas retegnientschas pon ins mo sa deliberar cun entrar en contact cun quests umans e dar ad els ina plattafurma. Uschia crescha era la chapientscha da la societad per lur impediments.»

Far rapports inclusivs promova l’identitad ed uschia era la democrazia. In’incumbensa, per la quala la SRG SSR vul s’engaschar.

Ils emetturs da la SRG SSR en las differentas regiuns linguisticas rapportan dapi passa 20 onns davart occurrenzas parasportivas, surtut davart ils gieus paralimpics ch’èn dapi il pli tard l’onn 2016 in element integral da las emissiuns en directa. Ultra da quai emetta la SRG SSR differents programs accumpagnants sco il magazin da televisiun «Para-Graf», nua ch’il youtoubist e moderatur Jahn Graf ha discutà ils gieus paralimpics 2020 a Tokio.
«Il sport è l’emprim champ da gieu da la democrazia», di Christof Baer, CEO da PluSport. «El mussa l’entira diversitad da la societad.»

Il parasport tranter il nivel publicistic ed il nivel sociopolitic

Per che las occurrenzas parasportivas vegnian emessas en la televisiun ed en il radio, dovri surtut report:ras sco Janine Geigele che s’entusiasmeschan e s’engaschan per quellas – ed in public che guarda las emissiuns. Quai è il nivel publicistic. El sa basa sin las cifras e n’ha nagin problem da respunder a la dumonda davart la valur publica d’ina emissiun da sport: quai che ha la pli gronda plivalur per la societad è quai che la maioritad dals umans vul guardar.
Bler pli cumplex è il nivel sociopolitic. El fa la dumonda co ch’i po reussir da rapportar a moda adequata en las medias davart il scumond da discriminaziun, la lescha d’impedids ed il princip da la diversitad ed era co ch’ins po reflectar l’inclusiun. Dapi il 1987 undrescha la SRG SSR en il rom dals «Sports Awards» en la categoria «sportista paralimpica u sportist paralimpic» las parasportistas ed ils parasportists cun il pli grond success. Heinz Frei è il portarecord cun indesch distincziuns.

Campiunadi mundial inclusiv da ciclissem: in exempel betg mo per il sport

«I na dat nagin interess, sch’ins na sa betg ch’insatge exista», di Janine Geigele da PluSport. Ella replitgescha uschia er als arguments frequents da redacziuns ch’il public na s’interesseschia betg per il parasport. Ella e Christoph Baer èn d’accord: il parasport sto daventar ina normalitad – en ils rapports da las medias ed en la societad.

Cun render visibla la diversitad en la societad vegnan ils umans cun impediments percepids sco commembers capabels da questa societad. Susy Schär raquinta ch’in reporter russ haja ditg ina giada ad ella a chaschun dals gieus paralimpics ch’el enconuschia quests umans mo sco murdieus. Ad el na saja betg stà conscient ch’els possian era participar a campiunadis da sport.

Il settember 2024 ha lieu a Turitg il Campiunadi mundial da ciclissem. Per l’emprima giada en l’istorgia svizra è er il Campiunadi mundial da paraciclissem ina part integrala da quel. Tuttas duas gruppas sa mesiran sin il medem traject, sut las medemas cundiziuns ed il medem mument. «Las para-atletas ed ils para-atlets èn in exempel, betg mo per il sport», scrivan ils organisaturs sin la pagina-web.

«Ils programs da sport permettan al public en tut las parts dal pajais da parter experientschas positivas communablas e plaschair da viver», di Roland Mägerle, manader da SRF Sport. Gist en temps cun blers eveniments negativs saja il sport ina part impurtanta da la convivenza d’ina societad.
Davart il Campiunadi mundial da ciclissem e da paraciclissem a Turitg vegnan a rapportar las redacziuns da las unitads d’interpresa da la SRG SSR. «Singulas cursas da paraciclissem emettain nus er en directa», di Roland Mägerle.

Las schanzas zuppadas davos las barrieras

Oz ornescha in crap commemorativ la Plazza Heinz Frei a la staziun dad Oberbipp. En egl dat immediat la bratscha sura musculusa dal sportist en sutga cun rodas. Quai na fa betg smirvegliar, sch’ins pensa che Heinz Frei sto far ir ils pedals cun ils mauns!

Cun sia bratscha va Heinz Frei uschè svelt cun velo ch’el surpassa schizunt magari sia dunna sin lur turas da velo communablas. Quai n’audia ella dentant betg uschè gugent, di el cun in surrir. El para d’esser ventiraivel, cura ch’el raquinta da sia vita, da sia lètg, dals uffants, da la cuminanza en vischnanca. «A l’entschatta da mia vita sco paraplegicher n’hai jau betg savì, sche jau chattia insumma ina giada in’amia», di Frei. «Jau n’hai betg savì, sche jau possia insumma avair ina giada sex, nundir uffants!»

Schizunt ils medis en la clinica da reabilitaziun n’han betg pudì respunder a las dumondas existenzialas dal giuven paraplegicher. Sche Frei porta oz insatge en la publicitad, lura è quai la fidanza en la vita. En las pussaivladads che sa zuppan davos sias barrieras.
«Cura che jau hai gudagnà ina medaglia d’argient il 2020 a Tokio, è quai stà sco sche jau avess gudagnà duas giadas aur!», sa regorda Frei. El aveva da quel temp 63 onns, atgnamain era el vegliander per in sportist professiunal. La medaglia d’argient ha purtà dapli publicitad che tut l’aur avess pudì purtar. Schizunt il Spiegel e la New York Times han rapportà sur dad el. Durant ils passa 40 onns che Heinz Frei è stà activ sco para-atlet ha el valì e vala el anc adina sco «pionier e legenda.» (Funtauna) Ch’el ha gudagnà cun 60 onns anc ina medaglia d’argient, inspirescha er umans senza impediments da realisar lur siemis sportivs.

Noemi Harnickell, mars 2023