Il «dialog» svizzer: far punts sur ils cunfins linguistics

«Einverstanden, aber…» e «d’accord, mais…» : per l’emprima giada pon Turgovian:as e Genevrin:as debattar ensemen en lur atgna lingua. Il forum online «dialog» da la SRG SSR fa ina punt sur il foss da la rösti. Ina clav per dapli chapientscha vicendaivla ed identitad communabla.

Guerras, crisas e la midada dal clima: Va il mund sutsura? Questa dumonda ha fatschentà dacurt utilisad:ras dal forum «dialog» da la SRG SSR. «Kern W.», in utilisader da la Svizra tudestga, scriva a moda differenziada: «Sche jau ves dad in onn a l’auter co che las colonnas dad autos sin l’A13 creschan, perquai che la glieud va las fins d’emna da stad en il Tessin e d’enviern cun skis, pari dad ir adina meglier cun nossa societad.» Da ses punct da vista saja la forsch tranter ils paupers ed ils ritgs dentant s’averta massivamain. In utilisader da la Svizra romanda dumonda sinaquai: «Sin tge fatgs sa basan Vossas pretensiuns ch’il foss tranter ils paupers ed ils ritgs è s’engrondì massivamain?» La resposta che suonda vegn puspè da la Svizra tudestga, da «Doktor Müller»: «I dependa tgi ch’ins numna ritg. Il pertschient il pli sisum è vegnì cleramain pli ritg. Ils diesch pertschient suprems èn restads stabils ils ultims onns.» I vegn anc partì in link.

Debattas sco quella han lieu dapi l’avust en il forum «dialog». Il particular: en la stanza da debattar digitala na datti naginas barrieras linguisticas. Grazia a l’intelligenza artifiziala vegnan tut ils votums translatads en las quatter linguas naziunalas ed en englais. Ina e scadin scriva damai en sia lingua preferida e po era leger la debatta en tala: ad ina persuna da Genevra vegn il discurs per exempel mussà en franzos ed ad ina persuna da Chiasso en talian. Il project da pilot da la SRG SSR duai uschia rinforzar la coesiun naziunala e stgaffir novas perspectivas.

Pro e contra: barat d’opiniuns constructiv

Il project limità per la fin da l’onn 2025 è vegnì lantschà cun ina gronda retschertga d’opiniuns da l’institut da perscrutaziun GfS cun il titel «Co vai, Svizra?». Dapi lura iniziescha il team da «dialog» per regla ina giada l’emna ina nova debatta. Ils temas sa resultan da l’actualitad u d’ina retschertga d’opiniuns. Per exempel: Prepara la scola propi ils uffants per il mintgadi? U: Profiteschan las dretgas persunas d’ina 13avla renta da l’AVS? Las dumondas vegnan accumpagnadas d’infurmaziuns, artitgels u graficas. «Nus lantschain ils temas conscientamain uschia ch’ins è ubain per ubain cunter la chaussa», declera il manader da project Marco Morell. Uschia resulta in barat da puncts da vista pro e contra. «Nus essan surstads a moda positiva quant aut ch’il nivel da las debattas è fin ussa. Nus avain strusch stuì refusar commentaris, perquai che tut las utilisadras e tut ils utilisaders communitgeschan a moda fitg correcta in cun l’auter.»

Il team sa legra spezialmain, sche utilisad:ras entran en commentaris dad aut:ras utilisad:ras. «A mai hai per exempel plaschì, cura che duas persunas dad universitads da differentas regiuns linguisticas han cumenzà a debattar – ellas han partì en lingia directa savida e valitaziuns. Quai èn muments fitg prezius», di Agnès Wüthrich da RTS ch’è commembra dal team «dialog». «En il team èn represchentadas tut las regiuns linguisticas. Quai è in grond enritgiment.» Gia avant hajan ins tgirà il barat tranter las regiuns linguisticas. Ins haja per exempel publitgà contribuziuns da novitads dad autras regiuns. «Quai eran dentant contribuziuns punctualas. Ussa vegn tschertgà in barat direct sur il foss da la rösti e nus badain: i dat bain inqual chaussa che nus na savain betg in da l’auter», di Agnès Wüthrich.

La clav a la chapientscha

Olivier Tschopp, directur da l’Agentura naziunala per barat e mobilitad Movetia, beneventa l’iniziativa da surmuntar barrieras linguisticas e da discutar a moda fundada in cun l’auter: «La chapientscha vicendaivla e chapir in l’auter è in bain fragil e na sa chapescha betg da sez.» Ins stoppia prender cumià da la cultura da puniziun en l’instrucziun da lingua. Per regla sa chapeschian ins gea era cun pitschens sbagls grammaticals. Sche la barriera linguistica crodia davent dal tuttafatg ed ins possia communitgar in cun l’auter a moda natirala e senza problems, saja quai ina gronda plivalur: «La democrazia sa basa sin la chapientscha da regiuns culturalas e linguisticas. Sche nus enconuschain e chapin meglier in l’auter, vegn nossa identitad communabla rinforzada.»

Quai sent’ins mintgamai er en las sedutas virtualas dal team «dialog». «Mintgin discurra en sia lingua. La cumpetenza da chapir in l’auter è pli gronda che quai ch’ins pensa», di Agnès Wüthrich da RTS. Pli baud hajan ins fatg diever pli savens da l’englais per sa chapir, quai saja ussa sa midà. Sch’i fetschia da basegn, translateschia il manader da project Marco Morell in votum. Cun surmuntar ils cunfins linguistics daventia er il program da la SRG SSR pli varià. Temas da las debattas e singuls votums vegnan reprendids ed approfundads e lura integrads en programs da la SRG SSR.

La diversitad unescha: discussiuns naziunalas davart temas regiunals

Il team ha constatà che temas regiunals muventan l’entira naziun. In exempel: la schluppettada da lufs. «Quest tema vegn discutà a moda emoziunala en Svizra romanda, en il Grischun, en il Tessin, en Svizra tudestga e schizunt da Svizras e Svizzers a l’exteriur», di Marco Morell. «En questa debatta n’avain nus constatà naginas grondas differenzas regiunalas.» I saja tuttina resultada ina diversitad d’opiniuns interessanta.

Da prender cumià dal pensar en truclets e da vegnir en discurs in cun l’auter fetschia fermas punts, cumplettescha Agnès Wüthrich. Ella citescha l’anteriur cusseglier federal Jean-Pascal Delamuraz che aveva ditg: «C’est parce qu’ils ne se comprennent pas que les Suisses s’entendent bien.» Precis quai duai il forum «dialog» midar: las Svizras ed ils Svizzers duain sa sentir damanaivel ed era sa chapir.

Daniela Huwyler, schaner 2024