«Lutgar n'è betg mo in sport, mabain er ina part da la cultura svizra»

L’Associaziun federala da lutga svizra ha festivà il settember ad Appenzell ses giubileum da 125 onns cun 20’000 aspectatur:as. Quellas persunas n’han betg mo celebrà il sport, mabain era las tradiziuns svizras. Lutgar è ina disciplina populara – betg il davos era grazia a la SRG SSR che ha rapportà la stagiun 2024 durant passa 66 uras en directa dal sport.

Igl è ina sonda da settember a mesanotg, cura che Willi Lichtensteiner leva, tira en sias jeans ed ils chalzers da muntogna, prenda ses satgados e banduna la chasa. A Willisau, sia citad natala, prenda el il tren che parta l’ina la notg. Curt suenter las trais arriva el al lieu da destinaziun: il vitg d’Appenzell. El giauda quest mument da ruaus curt avant che la festa cumenza.

Vers las set e mesa sesa Lichtensteiner alura sin ses post per quest di: amez in banc da festa sin il pastget en l’arena, retscha 4 plazza 10. Plain spetgas guarda el sin ils quatter rudels da resgim anc vids. Igl è gia sia dudeschavla festa da lutga en questa stagiun. Alura, a las otg precis entschaiva ella, l’occurrenza bramada dapi quatter onns da fans, lutgaders ed organisatur:as: els sa salidan curtamain cun il maun, tschiffan immediat in l’auter vi da las chautschas ed alura è ella averta, la festa da 125 onns Associaziun federala da lutga svizra. La festa avess atgnamain gì d’avair lieu gia il 2020, ma lezza giada è ella dada en l’aua pervi da la pandemia.

Ils bigliets èsi da cumprar gia mais ordavant

125 onns lutga moderna, ed il sport è pli popular che mai: las arenas èn gia vendidas ora mais avant las festas, las quotas d’aspectatur:as creschan ad in crescher. SRF transmetta la festa da giubileum en directa: da la damaun a las set e mesa fin la saira a las tschintg e mesa. Sulettamain per las novitads da mezdi vegn l’emissiun interrutta per bundant in’ura. Èsi giustifitgà da dar en la televisiun svizra tant spazi ad in’occurrenza da sport? Danunder vegn la fascinaziun per la lutga? E: pertge èn umans sco Willi Lichtensteiner pronts da levar da mesanotg per in’occurrenza da sport?

Cura che Lichtensteiner ha accumpagnà ses bab il 1968 l’emprima giada en la vegliadetgna da sis onns ad ina festa da lutga, na devi anc nagina arena. Ils bigliets cumprav’ins da lez temp per in pèr francs il di da l’occurrenza a l’entrada. Oz cumpra Lichtensteiner quels per part gia mais avant ina festa. Quai sto el, ils bigliets d’entrada èn vendids or en in dus.

«In motiv per la popularitad da la lutga è la televisiun svizra», declera l’istoricher e schurnalist Linus Schöpfer che ha retschertgà per ses cudesch «Schwere Kerle rollen besser» l’istorgia culturala da la lutga. SRF ha cumenzà la fin dals onns 1990 a transmetter dapli festas da lutga en directa. Pertge exact ch’ins è sa decidì da far quai, n’è betg dal tut cler. In’explicaziun stettia en connex cun la Festa federala da lutga a Berna il 1998, di Schöpfer: «SRF ha transmess la festa, ha dentant midà curt avant la lutga finala sin la furmla 1.» Il public a chasa ha reagì immediat ed ha medemamain midà: sin Tele Bärn che mussava la runda finala. La quota da l’emettur local è explodida. «Qua ha la televisiun svizra realisà quant fitg che la lutga interessa la populaziun», di l’istoricher.

Silsuenter è la popularitad creschida ad in crescher: dapli transmissiuns han procurà per dapli visibladad, e quai ha manà a dapli istorgias ed a persunalitads, da las qualas ins po discurrer. «Ed uschespert ch’insatge è popular en la televisiun, è quai er interessant per ils sponsurs», declera Linus Schöpfer.

Dapi questa stad vegnan las festas da lutga ultra da quai transmessas sin SRF 1, e betg sco fin uss en il program da sport sin SRF 2, raquinta Philipp Stöckli che rapporta dapi il 2006 per SRF davart las occurrenzas da lutgar. «Tenor mai va la lutga a prà perfetgamain cun l’emprim emettur. Ella n’è numnadamain betg mo in sport, mabain er ina part da la cultura svizra», di Stöckli.

Lutgar è ina part da la cultura svizra

Hans Sollberger che maina il secretariat da la festa da giubileum ad Appenzell ha badà l’effect dals numerus rapports da medias avant l’occurrenza gronda. «Quels han sveglià in grond interess per la festa», di el. «Quai ans legra natiralmain fitg! Ed er il fatg che noss’occurrenza vegn transmessa live en la televisiun.»
Per las abitantas ed ils abitants dad Appenzell saja quai ina gronda onur. La populaziun sa legria da pudair preschentar la regiun e sias tradiziuns. Durant la festa datti tranter auter era represchentaziuns da differents chors e da gruppas da jodel dal vitg. Il fatg che la festa saja stada vendida or uschè svelt, haja trumpà bleras persunas. Era sch’el haja anc augmentà il dumber da plazzas, sajan era quests bigliets stads davent en in hui.

I dovra dapli rapports critics

Dapi onns daventan las arenas da las festas da lutga adina pli grondas – e cun ellas l’entir travasch enturn las occurrenzas. Pertge ch’i dat dapli daners per la promoziun da las sportistas e dals sportists – e per occurrenzas. L’Associaziun federala da lutga svizra crescha medemamain: ils emprims diesch onns suenter la fundaziun ils 11 da mars 1895 ha l’associaziun pudì acquirir sulettamain 3411 commemb:ras, oz ha ella passa 50’000. Per cumparegliar: l’Associaziun svizra da ballape dumbra 290’000 commemb:ras.

Nua ch’i dat dapli daners, datti dentant era dapli persunas che vulan prender influenza. Tant pli impurtant èsi d’avair schurnalist:as che fan dumondas criticas. L’istoricher Linus Schöpfer di: «I dat bain retschertgas investigativas davart la lutga, ma nus duvrain dapli da quellas. Igl è necessari da guardar nà pli exact.» En connex cun cas da doping, ma era cun investiziuns che transfurman il sport. «Tgi vul far part per tut pretsch dal sport da lutga e pertge? Nua è la lavur intransparenta? Nua vegn il sport instrumentalisà?»

Er il fan da lutga Willi Lichtenstein giavischa respostas a talas dumondas, sa senta dentant en buns mauns tar SRF. «Pir avant in pèr dis hai jau vis in rapport en la Rundschau che ha tematisà cun egl critic la commerzialisaziun da la lutga. Là han ins chattà pleds fitg clers», manegia el.

Tut è anc pussaivel en la lutga

Ad Appenzell ha gist cumenzà la segunda runda, cura che Willi Lichtenstein prenda or da ses satgados in pèr pitschens bitgers da plastic ed ina buttiglia vin zugliada en palpiri da gasetta. El emplaina quels generusamain per sias vischinas e ses vischins a la maisa ch’el ha gist emprendì d’enconuscher. I suonda in «viva!» cuminaivel. Pli tard vegnan ses novs enconuschents a sa revantschar tar el.

A las diesch precis sa derasa tuttenina in’odur da servelas en l’arena. Dapertut prendan aspectatur:as planettas or da lur satgados e taglian sin quellas chaschiel, liongia, tarschola. Entant che 120 lutgaders cumbattan en l’arena «um cunter um» – sco che Lichtenstein numna quai –, ensolvan ils fans da cuminanza. Insumma han ins l’impressiun ch’ins guardia in pau in:a da l’aut:ra durant questa festa: tgi che sto ir sin tualetta, lascha sia tastga senza quitads enavos sin il banc. «Paschaivel, genuin, plaun e calm», èn ils pleds che Willi Lichtenstein tscherna per descriver ses entusiassem per la festa da lutgar.

L’istoricher Linus Schöpfer cumplettescha: «La lutga n’è anc betg uschè reglamentada sco per exempel il sport da boxar cun sias categorias da pais.» In pitschen lutgader plitost fin pudess cumbatter in tarment adversari – questa dinamica al fascinescha. E: «Ella è in ulteriur motiv per la popularitad dal sport.» La glieud persequiteschia cun tensiun ils differents caracters. In mument da «David cunter Goliat» datti er ils 8 da settember ad Appenzell, cura ch’il giuven bernais Fabio Hiltbrunner da 19 onns bitta en dies il retg da la lutga Joel Wicki e daventa uschia in dals dus victurs da la festa.

Valurs impurtantas vegnan vividas: maniera e respect

Per il producent da SRF Philipp Stöckli contribuescha era la genuinadad da la lutga a l’entusiassem per il sport. «E che las valurs fundamentalas èn oz anc las medemas sco pli baud: umilitanza, maniera, respect, fairness.» Il fatg ch’il victur d’in cumbat sfruscha giu il resgim dal dies dal perdent, simboliseschia questa tenuta.
Durant la festa da giubileum lavuran Stöckli e ses team sisum la tribuna Ebenalp, nua che SRF ha endrizzà in pitschen studio. Sco producent decida el cura e tgi che vegn mussà per in’intervista e cura che la moderatura Fabienne Gyr fa in’analisa ensemen cun l’expert e retg da la lutga Christian Stucki.

Schebain SRF transmetta insatge, en tge dimensiun e sin tge emettur, dependa da differents facturs , declera Stöckli: «Nus integrain l’interess da las aspectaturas e dals aspectaturs, ans basond sin las quotas e sin retschertgas. Ma era la strategia programmatica gioga ina rolla.»

Ditg sajan mo las trais pli impurtantas festas da lutga vegnidas transmessas en la televisiun: la Festa federala da lutga, nua ch’il retg da la lutga vegn eruì mintga trais onns, la Festa da lutga da Kilchberg e la Festa d’Unspunnen. Pli tard èn vegnidas vitiers era lutgas regiunalas sco las festas da muntogna e las festas da parts da l’associaziun. Las ultimas sajan vegnidas mussadas l’emprim mo sco stream, raquinta Stöckli. Perquai che la dumonda saja dentant stada uschè gronda, hajan ins decidì d’emetter ellas er en la televisiun.

Far frunt a la plievgia

Cura che las rundas trais e quatter cumenzan il suentermezdi ad Appenzell, resta il producent Stöckli sitg en ses studio cuvert, entant che Willi Lichtenstein fa frunt a l’aura bletscha cun sia giacca da plievgia verda e la capuza sin il chau. E betg mo el. In zichel plinenvi sesa Bettina, che na vul betg leger ses vair num en quest artitgel, zugliada sco la mesa arena en in mantè da plievgia da colur da camufladi, ch’ella ha empustà en la butia online dal militar svizzer.

La dunna da 38 onns da Frauenfeld è grazia a ses ex-ami dapi passa diesch onns in fan da la lutga e tegna ils 8 da settember ils poleschs per ses favurit, Samuel Giger da la Svizra Orientala. Dentant adumbatten: ils victurs da la festa èn ils dus Bernais Fabian Staudenmann e Fabio Hiltbrunner. Cura ch’ella n’è betg en l’arena, guardia ella las occurrenzas sin SRF, raquinta la dunna da la Turgovia. «Savens posiziunesch jau la televisiun uschia che jau poss guardar l’emissiun l’entira dumengia dal balcun anora.»

Janina Bauer, october 2024